(”ዳንጣ”)-ዱባሞ እና ክንችችላ፡ የተለመደ ሴማዊ-ኩሺቲክ ማንነት? አመጣጥ፣ ቋንቋ እና ሃይማኖት በታሪክ እና በተለምዶ ዱባሞ በመባል የሚታወቁት ዳንታ በኢትዮጵያ ውስጥ በአንጻራዊ ሁኔታ ሲታይ አነስተኛ ብሔረሰቦች ሲሆኑ ከ100,000 (1-4) በላይ ይገመታል
1. ተምሳሌታዊው የሰፈራ ማእከል የዳንታ ደጋማ አካባቢ ነው፣ከዚያም በኋላ (4) ተሰይመዋል። ዳንታ (ዱባሞ ከዚህ በኋላ በተለዋዋጭነት ጥቅም ላይ ይውላል) በመጀመሪያ የኩሺቲክ ቤተሰብ የሆነውን የከምባታ (1-2፣ 4) የኪዚንያ ቀበሌኛ ይናገር ነበር። ሆኖም ዳንታ በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የሃዲያ ወደ ዱባሞላንድ ከተሰደደው ግዙፍ የቋንቋ ሽግግር በኋላ) ጉልህ የሆነ የቋንቋ ሽግግር አድርጓል።
በዛሬው ሀዲያ ዞን 2 ቁጥራቸው ቀላል የማይባሉ የዱባሞ መኖሪያ ቤታቸው ተቃውሞ ገጥሟቸዋል 1 የማዕከላዊ ስታቲስቲክስ ባለስልጣን መረጃ የሚወስደው በፌዴሬሽን ምክር ቤት ተቀባይነት ያገኙ፣ የተመዘገቡ እና መቀመጫ ላገኙ ብሔረሰቦች ብቻ ነው። ዱባሞ ለ18 አመታት የኢህአዲግ የስልጣን ዘመን እውቅናን ሲያሳድድ ቆይቶ ጉዳዩ አሁንም በፌደሬሽን ምክር ቤት እየታየ ነው። የዱባሞ የሀገር ሽማግሌዎች በአንድ ወቅት ከጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ጋር ተነጋግረው ማመልከቻቸውን ደጋግመው እንዳቀረቡ ተነግሮኛል። ዱባሞዎች ከፍላጎታቸው ውጪ በዲዛይናቸው ሀዲያ ተብለው ተመዝግበዋል ሲሉ ቅሬታቸውን ገልጸዋል።
በመጨረሻው የህዝብ ቆጠራ በሃዲያ ዞን አስተዳዳሪዎች በሶሮ ከተማ ሁሉም ህዝቦች ሀዲያ ብለው እንዲመዘገቡ ኦረንቴሽን ተሰጥቷል። በኦሬንቴሽኑ ላይ ያሉ ጥቂት የዱባሞ ቆጣሪዎች በስብሰባው ላይ ወዲያውኑ አመፁ። ከዚያም ቃላቶች ወደ ገጠር መንደሮች ወጡ, ከባድ ችግር አደረጉ. ከዱባሞ በጣት የሚቆጠሩ የኢህአፓ ካድሬዎች ወገኖቻቸውን ለማረጋጋት በምስጋና ተጠርተዋል። በሆነ መንገድ ቀኑን አድኖ ነበር ነገርግን አብዛኛው ዱባሞ ዳንታ ወይም ዱባሞ የሚለው ስም በብሔረሰቦች ዝርዝር ውስጥ በሕዝብ ቆጠራ ቅጽ ላይ እንደማይገኝ ስለሚያውቁ መረጃ ለመስጠት ፈቃደኛ አልሆኑም።
2 ዱባሞ ቢያንስ ከዛሬው የፖለቲካ የበላይነት ጋር በተያያዘ የሀዲያ ተወላጆች እንደሆኑ አድርገው ያስባሉ እና የዞኑ ይቅርና የወረዳ ስም እንኳን ህልውናቸውን የማይጠቅስ መሆኑን ይፀየፋሉ። አንዳንድ አረጋውያን ሀዲያ መሬቱ የዱባሞ መሆኑን በዐውደ-ጽሑፉ ይገነዘባሉ ዱባሞ የመጀመሪያዎቹ ነዋሪዎች ናቸው፣ ሀዲያው በኋላ መጥቶ በዱባሞ ጥሩ አቀባበል ተደርጎለታል። የዱባሞ ሀድያ የስም አወጣጥ ውዝግብ በደርግ የመጨረሻዎቹ አመታት ሶሮ የሚለው ስም የቀድሞ ጠምባሮ ወረዳ (ወረዳ) ሲተካ ጀምሮ የቆየ ነው። ቲምባሮ የሚለው ስም በአሁኑ የከምባታ-ታምባሮ ዞን ውስጥ ያለውን የታምባሮ ብሔረሰብ ያመለክታል። ጠምባሮ የሚኖሩባቸው ቀበሌዎች (አካባቢዎች) በአዲስ መልክ ኦሞ ሸለኮ በሚባል ወረዳ ሥር ተደራጁ። ሶሮ የቦያማና አራት ወንድማማቾችን የሚያመለክት ሲሆን ይህም በፖለቲካዊ የበላይነት የያዙት የሃዲያ ጎሳዎች የአንድ ቅድመ አያት የቦያሞ አባላት ናቸው። ቲምባሮን ወደ ሶሮ ለመሰየም በሂደት ስላልተማከሩ (እንዲያውም በጨለማ ውስጥ ተይዘዋል) ለዱባሞ እና በጥቂቱም ቢሆን ለሶሮ ሀዲያ ላልሆኑት ወገኖች መሪር ተስፋ አስቆራጭ ነበር። ዱባሞዎች ከደርግ ጊዜ ጀምሮ ጉዳዩን ለደርግ ሸንጎ (የመንግስቱ ሀይለማርያም መንግስት ስም የሚጠራው ፓርላማ) ማመልከቻ አቅርበዋል።
ጴጥሮስ ወንታሞ (የደቡብ ሸዋ ሊቀ መንበር) እና ጴጥሮስ ገብሬ (የከምባታ ሀዲያ አውራጃ ሊቀመንበር) ጨምሮ የቀድሞ የደቡብ ሸዋ ክልል አስተዳዳሪዎችን ያቀፈ ቡድን በጊምቢቹ (የሶሮ ወረዳ ዋና ከተማ) አማካሪ የሀገር ሽማግሌዎች በተደጋጋሚ ተሰብስቧል። የሀዲያ እና ዱባሞ. እንደ መረጃ አቅራቢዎቼ ሁኔታውን ካጠናን በኋላ በደርግ ሸንጎ ምናልባት ገለልተኛ ስም እንዲሰጠው ውሳኔ ሊሰጥ ነበር። ነገር ግን የደርግ መንግስት በኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር የተጨናነቀ በመሆኑ ይህ እውን ሊሆን አልቻለም። እንደ መረጃ አቅራቢዎቼ ሁኔታውን ካጠናን በኋላ በደርግ ሸንጎ ምናልባት ገለልተኛ ስም እንዲሰጠው ውሳኔ ሊሰጥ ነበር። ነገር ግን የደርግ መንግስት በኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር የተጨናነቀ በመሆኑ ይህ እውን ሊሆን አልቻለም። እንደ መረጃ አቅራቢዎቼ ሁኔታውን ካጠናን በኋላ በደርግ ሸንጎ ምናልባት ገለልተኛ ስም እንዲሰጠው ውሳኔ ሊሰጥ ነበር። ነገር ግን የደርግ መንግስት በኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር የተጨናነቀ በመሆኑ ይህ እውን ሊሆን አልቻለም።